.svg)
‘Functional drinks’ drink je niet alleen tegen de dorst of voor de smaak, maar om de weldadige en enerverende ingrediënten die ze bevatten. Ze zijn bijvoorbeeld verrijkt met adaptogenen, planten die de fysiologische processen in het lichaam reguleren en in de Ayurvedische en traditionele Chinese geneeskunde worden gebruikt om stress te bestrijden. Of ze bevatten nootropica, stofjes die een positieve uitwerking hebben op cognitieve functies, zoals je geheugen, creativiteit en motivatie. De gevorderde functionele drinker kan zich voor iedere gelegenheid wel met een ander botanisch kruid bedienen.
In de Verenigde Staten zijn functional drinks al een aantal jaar populair. Popidool Katy Perry lanceerde in 2022 De Soi, een lijn alcoholvrije aperitieven ‘for pleasure and restraint’ met onder andere reishi paddenstoel en ontspannende, focusverhogende ashwagandha. Het merk Kin Euphorics van topmodel Bella Hadid biedt een breed assortiment aan wellness drinks in hippe blikjes en flesjes. Haar ‘nutricosmetic’ Actual Sunshine helpt je aan een mooiere huid met vitaminen en collageen, terwijl je een blikje Kin Bloom, vol schisandra, damiana en L-theanine beter opentrekt ‘to conjure a calmer mind, and unlock heart-opening joy any time of day.’ Officieel staan sommige van deze dranken zelfs geregistreerd als supplement. Vooralsnog moeten wij het in Nederland nog even doen zonder al deze VIP goodness. Noch Perry’s, noch Hadids dranken zijn hier verkrijgbaar.
Functionele dranken zijn an sich niet nieuw. Energy drinks met cafeïne en ginko of ginseng kennen we al sinds eind jaren tachtig, en ons darmstelsel was nooit meer hetzelfde na dr. Shirota’s introductie van Yakult in de nineties. Sindsdien passeerden AA-tjes, tarwegras-shots, isotoon bier, bouillon to go, acaibessensmoothies en vitaminewaters de revue. Dranken die ons wat extra’s te bieden hebben, gebruiken we dus al langer, maar als we nu praten over ‘functional drinks’, dan zitten we al snel in de hoek van alternatieven voor alcohol. De categorie heeft een vlucht genomen die gelijk optrekt met de populariteit van alcoholvrij.
We sporten meer, eten minder vlees en suiker, en ook alcohol raakt langzaamaan uit de mode. Covid heeft het belang van een goed werkend immuunsysteem nog eens benadrukt, waardoor voedingsmiddelen met weldadige ingrediënten een streepje voor hebben op die met schadelijke bijwerkingen. “Make every calorie count” hoorde ik een Amerikaan in een webinar over functional drinks zeggen. “Waarom zou je überhaupt iets drinken als het je niet ergens mee helpt?” Amerikaanse toestanden natuurlijk, daarom was ik benieuwd of er ook in Nederland al eenbeetje functioneel valt te schlempen.
Bij Vesper cocktailbar in de Amsterdamse Vinkenstraat wel in ieder geval, daar richten ze zich al een tijdje opfunctionele dranken. “We hebben onlangs een hele verzameling botanische elixersmet adaptogenen op de kaart gezet,” vertelt bedrijfsleider en bartender Jules Bayuni. “Amsterdammers zijn in het algemeen heel bewust met hun gezondheid bezig. Wij serveren nu ook cocktails met ingrediënten die ofwel je stemming ofwel je gezondheid verbeteren, met, zonder of een beetje alcohol.” Van de Unicorn Blood met guayusa, en schisandra word je volgens de menukaart ‘energised, limitless and outgoing’ (€ 13,50). Wie heeft er nog alcohol nodig dan?
Functional drinks, hype of helend?
Welke dranken precies de classificatie ‘functioneel’ verdienen, is niet helemaal duidelijk. Mogen we koffie, ‘vol natuurlijke cafeïne’ en al eeuwen traditioneel geschonken tijdens Noord-Europese vergaderceremonies ook onder de functional drinks rekenen? Of water, ‘heel functioneel tegen de dorst’?
“Wettelijk gezien bestaat determ ‘functional drinks’ niet,” zegt Bart Fortuin, woordvoerder van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, de NVWA. “Dranken kunnen wel bepaalde gezondheidsclaims doen op basis van de ingrediënten. Welke dat zijn staat per ingrediënt beschreven in het Handboek Voedings- en gezondheidsclaims. De stoffen moeten in voldoende hoeveelheid aanwezig zijn en bij elke claim moet specifiek vermeld worden door welk ingrediënt het gezondheidsvoordeel veroorzaakt wordt.” Claims over Chinese kruiden en cannabidiol vallen echter niet onder NVWA.
De onduidelijkheid overclaims die functional drinks wel of niet mogen maken, zijn een hoofdpijnproject voor producenten. Er wordt een nieuw gebied mee ontsloten, waar de wet- en regelgeving nog geen duidelijke antwoorden op heeft. Soms duurt het jaren voor dergelijke drankjes goedgekeurd worden voor toelating tot de markt. Ook hanteren landen verschillende criteria, wat het exporteren er niet makkelijker op maakt. Dranken met CBD mogen in Nederland bijvoorbeeld niet geschonken worden in de horeca.
Soulful Elixers
Het lijkt me een gat in de markt, maar bij alcoholvrije slijterij World of Nix om de hoek moet je de functionals nog wel even zoeken. De schappen in de ruime winkel aan deWesterstraat zijn gevuld met alcoholvrije wijnen en bubbels, een kleurrijk assortiment non-alc bieren, 0.0-versies van gins, rums en andere ‘sterke’ dranken, en dan - tussen de sparkling teas en gembersappen, een plank met eenaantal mysterieus ogende flessen. Het bordje ernaast zegt: ‘De meest bijzondere elixers, met botanische kruiden’. Dit moet het zijn. Ik vind een serie buikige flesjes Solbrü met vier verschillende ‘soulful elixers’ op basis van paddenstoelen. De spannendste exemplaren zijn die van het merk Three Spirit, genaamd ‘Livener’, ‘Social Elixer’ en ‘Nightcap’.
Dit soort elixers behoren tot de zogenaamde ‘mood enhancers’ ofwel stemmingsverhogers. Een specifieke soort functional drinks die zich niet zo zeer richt op de huis-tuin-en-keukenfuncties(betere stoelgang, wakker blijven) als wel op geestelijke welbevinden. Ze maken je bijvoorbeeld meer ontspannen, zelfverzekerd, opgewonden of enthousiast. Een goed voorbeeld van mood enhancers zijn dranken met cannabidiol ofwel CBD, wat we kennen van wietolie. In de VS zijn CBD frisdranken heel groot, bij World of Nix verkopen ze er ééntje: Trip. Gaat in mijn mandje.
Oprichter Wim Boekema van Nix voert de dranken in eerste plaats omdat ze lekker zijn en bijzonder van smaak. “Eventuele andere voordelen zijn mooi meegenomen. Gezondheidsclaims zijn niet onze zaak, vind ik. En we beloven ook geen natural high.” Waarom zouden ze ook, in een wijnwinkel beloven ze je natuurlijk ook geen prettige dronk of stuk in je kraag. De prijzen van deze dranken zijn te vergelijken met die van hun alcoholhoudende versies, hoewel ze geen alcohol en accijns bevatten, de meeste kosten tussen de 20 en 30 euro. Met een tas vol functionele flessenfiets ik naar huis.
De test
Thuis trek ik direct het blikje Trip open, een gemberfrisdrank met 15 mg CBD, een medium-dosis cannabidiol. Met zo’n naam verwacht je heel wat, maar het bijschrift op de website van Nix is ontnuchterend: “CBD is afkomstig uit cannabis maar heeft geen psychoactieve effecten.” Het smaakt in ieder geval lekker fris, prima bij een zak chips. Na afloop voel ik nog niet echt iets, maar misschien is één blikje niet genoeg?
Tijd voor grover geschut. Ik pak de hele serie van Three Spirit erbij. Volgens de omschrijving zijn de drie botanische elixers bedoeld om je door een avondje uit te begeleiden. Helaas heb ik niks in de agenda staan, maar oortjes in en Sia op repeat moet ook werken. Daar gaan we. De Livener is troebel rood en super fruitig met een flinke dosis hete peper. Je kunt het mixen met tonic of bronwater, maar ik krijg de grootste kick als ik het puur drink. Erg lekker en enerverend en na een paar shotjes ben ik behoorlijk hyped. “Digging die schisandrabessen en panax ginseng!” roep ik tegen mijn man die verschrikt opkijkt van zijn iPad. “Je kunt dit ook prima ‘s ochtends drinken!” Ik ben klaar om over te gaan op de Social Elixer met damianablad en lion’s mane paddenstoelen, stimuli van libido en concentratie. Het smaakt als kruidig wortelsap, en is op een vreemde manier verkwikkend. Terwijl Sia aan de chandelier zwaait, voel ik me opvallend rustig. Drang om mijn man te bestijgen blijft uit. Wel krijg ik zin om Fleishman is in Trouble verder te bingen, mét de fles aan mijn zijde. Na twee afleveringen is het bedtijd. In plaats van mijn kopje Goedenachtrustthee, neem ik nu een tumbler Nightcap met valeriaan. Die is opnieuw behoorlijk spicy, met een warmer timbre dan de andere twee. Ik proef zoethout en gember, zwoel met frisse citrus. Erg lekker. Voordat de aflevering afgelopen is, taai ik af. Of het komt door de Nightcap zullen we natuurlijk nooit weten.
Voorzichtig met claims
De volgende ochtend zoek ik (zonder kater) contact met Three Spirits oprichter Dash Lilley (zijn echte naam) die het merk in de markt zette in 2019. Hoeveel moet ik van zijn drankjes drinken om iets te merken? Lilley lacht besmuikt: “Hoewel de kruidenleer al eeuwenoud is, zijn wij voorzichtig met claims. Onze dranken zijn zo samengesteld, dat je met drie units van 50 milliliter de door herbalisten aanbevolen actieve dosis functionele stofjes binnenkrijgt.”
Lilley, een Londenaar die in ooit nog een blauwe maandag op een woonboot in Amsterdam heeft gewoond, wijst erop dat de tijden zijn veranderd. “Misschien zou het niet zeggen als je kijkt naar de Engelsen die bij jullie in de stad komen feesten, maar wij zien dat jonge mensen veel bewuster met hun lichaam bezig zijn. Maar natuurlijk willen ze wél socializen en plezier maken. Three Spirit is expliciet gemaakt als vervanging van dé functional drink van de westerse beschaving: alcohol. We zochten uit met welke stoffen we diezelfde receptoren konden raken als ethanol, die zorgen dat we dopamine en serotonine aanmaken. Dat deden we in samenwerking met een phytochemist - die kennis heeft van het effect van kruiden en planten op ons interne stelsel, en met een etnobotanist, die alles weet over medicinale planten en voeding. Plezier staat bij Three Spirit voorop. Het moet dus niet alleen lekker smaken, het moet ook echt een andere stemming teweegbrengen.”
Jamu
Opeens zie ik overal functional drinks, ook bij Gall & Gall staan root elixers als Gimber en Sapinca, niet voor de boozy buzz – wel voor andere voordelen. Op de Sunday Market in het Westerpark loop ik tegen het kraampje aan van de Indonesische expat Leidya Dairolouro, haar vingers geel van de kurkuma. Naast een full time baan bij een multinational verkoopt ze hier en via instagram haar flesjes ‘Djamoe’, traditionele kruidendrank uit Indonesië gemaakt van wortels en vruchten. In haar geboorteplek Java werd jamu traditioneel als medicinale drank op straat verkocht, tegenwoordig meer voor de lekker aangezoet met honing of palmsuiker. “In Indonesië drinken we verschillende jamu’s van jong tot oud. Toen ik tijdens de lock down in Amsterdam binnen zat en niet naar mijn familie kon, ben ik de jamu gaan maken uit mijn jeugd. Goed als ‘immuniteitsbooster’, maar ook tegen de heimwee.” Haar drankje raakten populair bij vrienden, en inmiddels maakt ze inh aar keuken in Geuzenveld vier verschillende kruidendranken; volgens de bordjes erbij ‘anti-oxidanten’, ‘anti-stress’ en ‘ter ontspanning’. (€ 6 voor 250 mlvia DM op instagram @djamoe_drinkofficial). Ze gaan als warme broodjes. Ook ik koop er een, want ik voel een griepje opkomen.
Oordeel van een Chinese kruidentherapeut
Mijn verkoudheid zet niet door, maar hoe weet ik nou of ik dat aan de jamu te danken heb. Zijn al die ‘benefits’ wel bewezen, of zit het allemaal tussen de oren?
Ik vraag het herbalist Marijke Pfeiffer, verbonden aan het Centrum voor Integrale Geneeskunde aan de Sarphatistraat en al dertig jaar thuis in de Chinese kruidenleer. De meeste ingrediënten die voorkomen in de elixers gebruikt ze zelf ook in haar praktijk, maar ze plaatst hier wel een aantal kanttekeningen bij als ik ze aan haar voorleg.
Pfeiffer: “Adaptogenen zoals ashwaganda en schisandra gebruiken de Chinezen al duizenden jaren. Maar vaak moeten die kruiden wel gecombineerd worden met andere kruiden om het juiste effect te hebben.” Met andere woorden: dat het erin zit, zegt dat dus niet alles? “Precies. Ook hangt het ervan af wélk deel ze van de plant gebruiken. Lion’s mane is bijvoorbeeld ontzettend goed voor het immuunsysteem, maar dan wel het mycelium- de ondergrondse schimmeldraden van de plant, en niet het vlezige deel dat je normaal zou roerbakken. En ‘Ginseng Panax’ zegt ook niet zoveel. Er zijn verschillende soorten ginseng, en er is er maar één die ontzettend krachtig is, maar die is ook meteen ontzettend duur. Ik kan uit deze ingrediëntenlijst niet opmaken wat er precies gebruikt is. En dat maakt nogal verschil.”
Kan het ook gevaarlijk zijn om zo’n hele functionele fles op te drinken? Pfeiffer: “Nee, dat niet. De cafeïne en theïne zijn dan nog een van de schadelijkste stofjes die ik hierin kan ontdekken. Je hebt mensen die de hele dag groene thee drinken, dat is echt geen goed idee. Maar een paar gram in zo’n elixer kan geen kwaad.”
Doet het eigenlijk wel iets, überhaupt? vraag ik heel voorzichtig, maar Pfeiffer is positief. “Die stoffen kunnen zeker werkzaam zijn in deze vorm. Als ik zo naar de ingrediëntenlijst kijk, snap ik de keuze voor deze samenstellingen - al schrijf ik zelf hibiscus met name voor tegen diarree en aambeien. Maar ook dat kan op een feestje natuurlijk prima van pas komen.”
Dit artikel verscheen eerder in januari in PS Het Parool.
.svg)
